Kunstveiling.nl verkoopt alleen werk van kunstenaars met een academische achtergrond, maar maakt graag een uitzondering voor een ‘impressionistisch natuurtalent’. De signering roept wel vraagtekens op.
Judith Konz, zakelijk directeur van het digitale veilinghuis kunstveiling.nl te Amstelveen, kijkt uit naar 17 oktober. Dan komt een schilderij van de hand van prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld onder de hamer. Met 23.5 bij 17 centimeter mag het Afrikaanse landschapsschilderij dan smal bemeten zijn, volgens het veilinghuis gaat het om niet minder dan ‘een meesterwerk’.
“Normaal gesproken gaan bij ons huis alleen maar schilderijen onder de hamer van kunstenaars die een academische achtergrond hebben, maar voor prins Bernhard maken we graag een uitzondering,” aldus Konz. “Technisch gezien was de prins zeker meer dan een zondagsschilder. Hij was een impressionistisch natuur-talent.”
Het startbod voor het miniatuurtje in acrylverf is bepaald op zesduizend euro, maar de uiteindelijke prijs zal naar verwachting beduidend hoger liggen. Een ander werk van de prins, het olieverfschilderij Landschap bij nacht uit 1977, werd ingezet op vierduizend euro, maar leverde verleden jaar na een hevige biedstrijd uiteindelijk 23.575 euro op. Judith Konz: “Twee particuliere verzamelaars boden toen tegen elkaar op, beiden vooral gedreven door bewondering voor de rol die Bernhard binnen het koningshuis heeft gespeeld. Dat zal bij de veiling van 17 oktober vermoedelijk niet anders zijn. De eerste gegadigden hebben zich al gemeld voor een bezichtiging.”
Over de identiteit van de mogelijke kopers wenst het veilinghuis geen mededelingen te doen. Ook de verkopers blijven anoniem. In het geval van het nu te veilen doek is er wel een begeleidend briefje van de prins beschikbaar, handgeschreven in het Engels. ‘Dear Hank’, opent het kattebelletje uit paleis Soestijk, gedateerd op 14 december 1977. ‘Here’s one of my masterpieces as a little Christmas present. It is the pool in front of my camp in the Luangwa Valley Park in Zambia – very beautiful and I hope you can go there some day. Best wishes for Christmas and 1978 – yours always, Bernhard.’ De brief is eveneens ingelijst en wordt samen met het schilderij geveild.
Wie deze Hank is, valt niet zo snel te achterhalen. Volgens Judith Konz is hij al gestorven en hebben zijn nabestaanden besloten de erfenis te gelde te maken. Konz verwacht de komende jaren een significante toename van te koop aangeboden Bernhardkunst.
De prins nam penseel en kwast in de jaren veertig ter hand op instigatie van zijn schoonmoeder en bleef tot zijn dood in 2004 actief. Ook Wilhelmina schilderde fanatiek. In de jaren dertig was haar werk twee maal onderdeel van een reizende tentoonstelling – de ene ten bate van verarmde kunstenaars, de andere ter stimulering van het moreel van de onderdanen in de koloniën. In Trouw omschreef een criticus het koninklijke oeuvre in 1952 als ‘vlot en schilderkunstig’. De kunstenares zelf was er niet gerust op, want voor haar dood in 1962 liet ze testamentair vastleggen dat al haar schilderwerk diende te worden vernietigd. De nabestaanden gaven daar geen gehoor aan, zodat kunsttaxateur A.J. Wildeboer later na een inspectie in paleis Het Loo kon melden dat daar tachtig tot honderd werken van Wilhelmina stonden opgeslagen.
In 1974 werd bij een veiling in de Amsterdamse kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae een aan Wilhelmina toegeschreven winterlandschap te koop aangeboden voor 40.000 gulden. Mogelijk betrof het een vervalsing, in elk geval werd het doek nog voor de verkoop teruggetrokken. In 1993 ging bij Christie’s Amsterdam een schilderijtje van Wilhelmina met een Noorse berghut tot onderwerp voor 9200 gulden onder de hamer. Sindsdien komen er gestaag meer doeken van haar op de markt.
Op de kunstuitingen van Wilhelmina heeft de familie zo goed als een monopolie, want de oude vorstin gaf bij leven nauwelijks een schilderij weg. Greet Hofmans was een van de weinigen die door Wilhelmina werden gefêteerd op een werk, zij kreeg een doek met bomen in de sneeuw, maar dat verdween na de dood van Hofmans in 1968 op raadselachtige wijze uit haar woning.
Bernhard verdeelde zijn werk wel kwistig onder vrienden en relaties, zodat er van hem mogelijk honderden doeken in omloop komen. De Zeeuwse zakenman Aad Ouborg staat bekend als een verzamelaar van Bernhards schilderwerk. In 2011 kreeg hij bij Christie’s een schilderij van de prins voor 3600 euro in handen. Recentelijk verkocht kunsthandel Simonis & Buunk in Ede Bernhards olieverfschilderij Landschap met bergmeer. Het is gesig- neerd met ‘P.B’ linksonder en gedateerd 1978. Maar op het nu in Amstelveen ter veiling aangeboden schilderij met het Afrikaanse landschap uit 1977 prijkt de signering rechtsonder en ook in een geheel ander schrift. Wellicht sprong de prins niet al te consistent om met zijn signatuur. Of zou er nu al sprake zijn van valse Bernhardschilderijen?
Bernhard zelf bouwde een reputatie op als hosselaar in kunst. Zo zou de in 1944 naar Spanje uitgeweken Duitse kunstverzamelaar Alois Miedl, die een prominente rol speelde in de Goudstikker-affaire, na de oorlog dankzij de bemiddeling van Bernhard en de diplomatieke post een kostbaar werk van de Italiaanse renaissanceschilder Coreggio in handen hebben gekregen.
Het grootste schandaal speelde zich af rond de veiling in 1988 bij Sotheby’s in Londen van twee schilderijen uit de collectie van Juliana. Die veiling leverde een bedrag van 610.000 Britse ponden op, dat ten goede moest komen aan het Wereld Natuur Fonds (WNF) waarover Bernhard presideerde, maar waarmee in werkelijkheid een geheim huurlingenlegertje in Afrika werd gefinancierd, de Operatie Lock, gericht op het redden van de Afrikaanse zwarte neushoorn. Agenten van de Zuid-Afrikaanse militaire inlichtingendienst waren geïnfiltreerd en maakten ‘Lock’ tot een verlengstuk van hun vuile oorlog tegen het ANC. Toen de media lucht kregen van de operatie, fungeerde John Hanks, hoofd Afrika bij het WNF, als zondebok.
Hanks, een Britse bioloog die was opgeleid in Cambridge, schreef er in 2015 een boek over: Operation Lock and the War on Rhino Poaching. ‘De grootste teleurstelling was dat prins Bernhard al snel naar de achtergrond verdween na alle risico’s die ik voor hem op zijn verzoek had genomen.’ Zijn baan raakte hij kwijt en van zijn vriend de prins hoorde hij niets meer. Dat er nu een schilderij van Bernhard voor ‘Hank’ te koop is, geschilderd in het natuurpark in Zambia waar Operatie Lock werd geboren, is een opmerkelijke voetnoot in een nog altijd onderbelicht drama.